الکزار:کتابخانه  عمومی مرکزی مارسی[1]

 چکیده 
هدف از نوشتن این گزارش بیان تاریخچه، سال تأسیس یا آمار و ارقام یک کتابخانه نیست، بلکه هدف تقسیم یک تجربه و به تصویر کشیدن نمایی از کتابخانه ای در نوع خود مدرن، بزرگ و مهم در فرانسه است که در مرکز شهر مارسی (دومین شهر بزرگ فرانسه که در جنوب این کشور، در کنار دریای مدیترانه واقع شده است) و در کنار پر رفت و آمدترین خیابان شهر، مورد توجه تمامی شهروندان قرار گرفته به طوری که همه از کوچک و بزرگ قبل و بعد از خرید و انجام امور روزانه به کتابخانه مراجعه و نیازهای خود را برآورده می نمایند. کتابخانه ای که سعی کرده است با درهم آمیختن هنر و فناوری لذت دانستن را برای شهروندان به ارمغان آورد.            


مقدمه
از لحاظ لغوی واژه "الکزار" به معنای کاخ است که از معادل اسپانیولیِ واژه عربی "القصر" وام گرفته شده است. الکزار، کتابخانه عمومی مرکزی شهر مارسی (دومین شهر بزرگ فرانسه) است. جهت ساخت این کتابخانه ٦١.٠٠٠.٠٠٠ یورو هزینه شده است که این مبلغ با کمک مالی دولت، وزارت فرهنگ و ارتباطات، شورای شهر و شورای عمومی استان تأمین شده است. 

 در تاریخ ٢٤ مارس ١٩٩٧ انجمن شهر با طرح ساختن کتابخانه موافقت نمود و در ٢٧ اکتبر ١٩٩٧ دیدیه روژان [2]و آدرین فنسیلبر[3]برنده مناقصه ساخت و اجرای طرح کتابخانه شدند. در تاریخ ٣٠ مارس ٢٠٠٠ اولین سنگ بنای کتابخانه گذاشته شد و روز ٣٠ مارس ٢٠٠٤ درهای کتابخانه به روی عموم گشوده شد.

 براساس یک پژوهش انجام شده در هفته اول بازگشایی کتابخانه: "در روز نخست بازگشایی بین ساعت ١١-١٩، ٦٠٠٠ نفر از کتابخانه بازدید نمودند و ظرف سه روز شمار مراجعه کنندگان به ١٠.٠٠٠ نفر رسید که به دلی رعایت مسائل امنیتی ورود آنان به کتابخانه محدود شد، در حالی که در داخل کتابخانه انبوه جمعیت بود و صف های طولانی برای ثبت نام و امانت، و تمام اینها نشان دهنده این بود که این شهر هم مردمی تشنه دانش دارد. "

 مطابق گفته های فرانسوا لربر[4]ریاست کتابخانه و طبق اولین آمارها  از ٤٠.٠٠٠ عضو کتابخانه ٨/٤٦ درصد شامل افرادی می شدند که هرگز در یکی از کتابخانه های عمومی شهر عضو نشده بودند (البته این امر دلیل بر این نمی شود که این افراد هرگز از کتابخانه استفاده نکرده اند)، ٧/٨٩ درصد از اعضای ثبت نام کننده از ساکنین مناطق و محله های نزدیک بودند و نیمه دیگر از کل شهر و برخی موارد از سایر شهرهای استان. چنین موفقیت چشم گیری پیش بینی شده بود، ولی برای دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده، زمان بیشتری مورد نیاز است.
  مطابق اظهارات ریاست کتابخانه چنین موفقیتی، بازتابی است از؛ معماری ساختمان، پخش نور و بازی با نور در کل ساختمان و ساختار اسکاتلندیِ آن، یعنی  پنجره ها و شیشه ها به طور بسیار هنرمندانه ای در اطراف شبستان بزرگ و نورانی تعبیه شده اند که این فضا به خواننده آرامش و به بیننده نورانیت

 می بخشد.                 

           

دلیل دیگری که کتابخانه روزانه موفق به جذب ٣٠٠٠ تا ٨٠٠٠ نفر مراجعه کننده می باشد این است که همه در هر سطحی که باشند می توانند پاسخ نیازهایشان را در آنجا بیابند، به معنای واقعی یک کتابخانه عمومی که به نیاز شهروندان بها داده است. به جاست که یادآوری شود، این کتابخانه برای ظرفیت ١٠ هزار مراجعه کننده در روز پیش بینی شده است.
 تنوع منابع اطلاعاتی سبب جذب مراجعه کنندگان گوناگونی از قبیل کودکان و نوجوانان، افراد بازنشسته، دانش آموزان، دانشجویان و ... شده است. به عبارت دیگر، کتابخانه سعی دارد پاسخگوی نیاز تمام شهروندان باشد که تا حد زیادی در این کار موفق بوده است.
ساعات پایانی کار کتابخانه و صبح شنبه (روز تعطیل) شلوغترین ساعات کاری کتابخانه است و البته شلوغ، نه به این معنا که جایی برای نشستن وجود ندارد، بلکه کتابخانه پاسخگوی تعداد مراجعه کننده  بیشتری در مقایسه با ساعات و روزهای دیگر است. لازم به ذکر است که روزهای کار کتابخانه، روزهای سه شنبه تا شنبه از ساعت ١١-١٩ است و تنها روز تعطیل به جز یکشنبه و دوشنبه، روز ١٤ می "روز کار" می باشد.
 کتابخانه رسماً ١٤ نوامبر ٢٠٠٤ با حضور ژاک شیراک، رئیس جمهور فرانسه افتتاح شد. اگر شهردار شهر و رئیس کتابخانه از نشان دادن کتابخانه به ژاک شیراک احساس غرور می کردند بی دلیل نبود، هدف ساختن بنایی نورگیر، روشن و خیره کننده بوده است جایی که خوانندگان بتوانند به راحتی و بدون کمترین مشکلی جا به جا شوند. جایی که شبستان بزرگ کتابخانه همانند یک خیابان عمل می کند، نورانی ترین فضا که تقریباً تمامی فضاها از نور طبیعی خورشید، بدون وجود اشعه های مزاحم (سقف شیشه ای تعبیه شده برای شبستان همزمان نور خورشید را تجزیه می کند) بهره مند می شوند.
 و اما نمای مرمرین، که ارتباطی میان بافت قدیم و جدید ایجاد کرده، همانطور که دیدیه روژان اظهار داشته است: "یک کتابخانه در وهله اول یک انتقال و یک ارتباط است، و این وجهه باید از اولین نگاه به کتابخانه بر آورده شود." شاید به همین دلیل است که سعی شده کتابخانه دارای نمایی خیره کننده باشد.
نمای کتابخانه با سنگ مرمر به قطر ٣ میلی متر ساخته شده است که اجازه می دهد نور بسیار ملایمی وارد سالن های مجاور گردد.
 ساختمان کتابخانه از چهار طبقه تشکیل شده است. مجموعه کتابخانه انواع منابع اطلاعاتی از جمله کتاب، نشریات، فیلم، لوح فشرده، دی وی دی [5]، و غیره را در بر می گیرد که از نظام دیویی برای رده بندی آنها استفاده شده است.
  در هر بخش، میز و صندلی برای مطالعه، مبلمان (در تمامی بخش های کتابخانه با فاصله های اندک مبل های راحتی جهت لذت بخش کردن مطالعه در  اختیار مراجعه کنندگان قرار گرفته است)، رایانه هایی با امکان دسترسی به فهرستگان پیوسته کتابخانه، پایگاه های اطلاعاتی و مدارک الکترونیکی موجود است.    

 این رایانه ها یا به صورت متمرکز به تعداد ١٠ عدد روی یک میز بزرگ با رعایت فاصله ای مناسب (برای احترام به حریم خصوصی افراد) و یا در میان قفسه  کتاب ها دیده می شود که به صورت ماهرانه ای جهت صرفه جویی در فضا در دسترس مراجعه کنندگانی است که در میان قفسه ها احتیاج به جستجو در فهرستگان دارند.


 تجهیزات کتابخانه
یک میلیون منبع برای امانت یا استفاده در محل. 
١٧٠٠ صندلی برای نشستن. 
٢٣٠ رایانه برای استفاده کنندگان.
٢٥٠ کارمند که ١٤٠ نفر از آنها با مراجعه کنندگان ارتباط دارند.
سالن کنفرانس با گنجایش ٣٠٠ نفر.
سالن نمایشگاه ٢٠٠ متر مکعب.
٣٥٠ هزار منبع با دسترسی آزاد.
٢٠٠ هزار نسخه قدیمی و با ارزش.
کل فضا ١٨٠٠٠ متر مکعب می باشد که از این میزان، ١١٠٠٠ متر مکعب آن برای عموم مراجعه کنندگان قابل استفاده می باشد.
 
بخش های کتابخانه
١.طبقه همکف
شامل بخش های زیر است:

الف. ثبت نام 
سمت راست درب ورودی کتابخانه ٧ واحد ثبت نام قرار گرفته است که افراد می توانند با ارائه یکی از مدارک زیر ثبت نام نمایند:
١. کارت شناسایی 
٢. مدرکی دال بر سکونت در شهر مربوطه، مانند: فاکتور تلفن، برق، اجاره نامه
٣. رضایتنامه برای کودکان 
 

تعرفه و مدت زمان ثبت نام: 
_ ١٦ یورو به مدت یک سال
_ ثبت نام رایگان شامل افراد زیر ١٨ سال، دانش آموزان، دانشجویان، افراد بیکار و کسانی می شود که به هر دلیلی معاف از مالیات هستند.
_ افراد با داشتن  کارت عضویت از یکی از کتابخانه های شهر، به صورت خودکار عضو شبکه کتابخانه های شهر می شوند و می توانند از کلیه کتابخانه ها، منابع موردنیاز خود را به امانت گیرند، ولی منابع باید به کتابخانه مبدأ عودت داده شوند.
 
ب. اطلاعات 
در این بخش اطلاعات مورد نیاز درباره کارایی ساختمان، چگونگی قرار گرفتن بخش های مختلف، کمک و راهنمایی جهت استفاده از دستگاه های امانت، جستجوی منابع در فهرستگان، پذیرفتن گروه های بازدید و راهنمایی آنها با قرار ملاقات قبلی برای معرفی کتابخانه، و همچنین پاسخگویی به پرسش های کلی و اساسی درباره کتابخانه و همچنین اطلاعاتی درباره برنامه ها، کنفرانس ها، کنسرت ها و یا جلساتی که در کتابخانه برگزار می شود در اختیار مراجعه کنندگان قرار می گیرد. همچنین در این بخش می توان به فهرست برنامه های مربوط به سایر کتابخانه های شهر نیز دسترسی داشت.
 
ج. کتابدار مرجع
در این بخش ٣ نفر پاسخگوی مراجعه کنندگان هستند، چنانچه مراجعه کننده در یافتن منابع و یا موضوع مورد نظر خود دچار مشکلی شده باشد و یا نیاز به راهنمایی داشته باشد، می تواند به این بخش مراجعه کند تا در صورت نیاز به سایر بخش ها راهنمایی شود. جهت کارایی بیشتر در رفع نیاز مراجعه کنندگان غیر فرانسوی، کارکنان این بخش مسلط به زبان انگلیسی می باشند.

 
د. امانت و عودت منابع
استفاده از کلیه منابع و تسهیلات موجود در کتابخانه برای عموم آزاد است، اما برای امانت گرفتن منابع، داشتن کارت عضویت ضروری است. که البته به محض ثبت نام و در دست داشتن کارت عضویت، افراد می توانند منابع مورد نیاز خود را به امانت گیرند.
این بخش شامل ٥ واحد ویژه امانت منابع و ٥ واحد مخصوص عودت است که در ساعت های پر مراجع، ١٢ نفر، ١٠ نفر برای امانت و عودت ١ نفر جهت سرپرستی و رفع مشکلات احتمالی و ١ نفر مسؤول ارسال منابع عودت داده شده به طبقه زیرین کتابخانه می باشد،  جایی که کتاب ها بر حسب واحد تفکیک می شوند و جهت قفسه گذاری به بخش های مربوطه ارسال می شوند. البته قابل ذکر است که تمامی جا به جایی های مربوطه به وسیله بالابرهای ویژه کارمندان و منابع انجام می شود.
کمی دورتر از میز بزرگ امانت کتابخانه، برای کمک بیشتر و تسهیل امر امانت ٥ دستگاه خودکار امانت تعبیه شده است که هر کسی به راحتی می تواند با کمک کارت عضویت و راهنمایی های شفاف موجود،  مرحله به مرحله کار خود را انجام و با دریافت رسید از دستگاه، به کار خود پایان دهد.
 هر عضو می تواند هر بار ١٠ کتاب، یا ١٠ لوح فشرده ، نوار کاست یا ١ دی وی دی یا ٢ نوار ویدئویی به مدت ٣ هفته به امانت بگیرد، منابع مرجع با علامت قرمز مشخص شده اند که فقط برای استفاده در محل می باشند.
 
ح. بخش مواد دیداری و شنیداری
شامل انواع مختلف موسیقی کلاسیک، معاصر، موسیقی بین الملل، ترانه های فرانسوی و موسیقی های فیلم است. از آنجا که محل کتابخانه در گذشته سالن کنسرت بوده، جهت گرامیداشت آن، در این بخش از مجموعه موسیقی ها و ترانه های مربوط به آن زمان برای علاقه مندان گردآوری شده است.
 
و. بخش کودکان و نوجوانان (١) 
این بخش مخصوص مراجعه کنندگان زیر ١٦ سال است که شامل رمان، افسانه، فرهنگ لغت، دایره المعارف، روزنامه ها و مجله های مخصوص آنها، نوارهای ویدئویی، دسترسی به اینترنت، بخش موسیقی، بخش زبان های خارجی و سایر فعالیت ها از قبیل، ساعت های قصه گویی، کارگاه های آموزشی و نشست های ویژه ادبیات کودکان است.
 

ز. بخش روزنامه ها 
این بخش شامل تمامی روزنامه ها، اعم از محلی، ملی و بین المللی و نشریات روز اطلاعات عمومی است. منابع این بخش به امانت داده نمی شود.
 
٢. طبقه اول
 شامل بخش های زیر است: 
الف. بخش کودکان و نوجوانان (٢): قسمت دوم از بخش کودکان و نوجوانان در طبقه دوم قرار گرفته است که شامل: سالن قصه گویی با ظرفیت ٥٠ نفر و جزیره کتاب[6] که منابع مرجع برای مراجعه کنندگان تازه کار، حرفه ای و پژوهشگران این حوزه را در بر دارد.  

 ب. بخش جامعه: شامل تمامی منابع مربوط به جامعه شناسی می باشد.

 ج. بخش منابع ویژه شهر مارسی: شامل هرگونه منابع، اعم از اطلاعات تاریخی، جغرافیایی، کشاورزی، اقتصادی، توریستی و غیره در مورد شهر است.

د. سالن نمایشگاه
٣. طبقه دوم
شامل بخش های زیر است: 
الف. بخش زبان و ادبیات: شامل تاریخ ادبیات عمومی، ادبیات بین الملل، ادبیات فرانسه، رمان، تئاتر و غیره است.

مهندسی، پزشکی، شیمی، ریاضی، رایانه و غیره است.

 ج. بخش هنر: شامل هنرهای زیبا، تئاتر، سینما، عکاسی، رادیو و تلویزیون و غیره است.

  ٤. طبقه سوم
 شامل بخش های زیر است: 
 الف. بخش تمدن و مدرنیته: شامل تاریخ جهان، تاریخ فرانسه (به جز مارسی)، فلسفه، اسطوره شناسی، ستاره شناسی و غیره است.

ب. بخش مرجع: شامل کتاب های مربوط به کتابداری، فرهنگنامه ها، دایره المعارف ها، اطلس های جغرافیایی و منابع مرجع آماده است.

بخش ویژه نابینایان، کم بینایان و سایر افرادی است که به این حوزه علاقه مند می باشند. در این بخش متون ضبط شده روی نوار کاست و سی دی، کتاب هایی با حروف بزرگ، منابعی با خط بریل، مجله هایی درباره معلولان با خط بریل و یا حروف بزرگ، سه کابینه مجهز به رایانه های ویژه نابینایان و کم بینایان و یک دستگاه خواندن قرار دارد. کتابداران این بخش دوره های آموزشی ویژه ای را جهت کمک به چنین مراجعه کنندگانی گذرانده اند.

 د. بخش نسخ خطی: شامل مجموعه های با ارزش و کمیاب، دستنوشته ها، نسخ خطی، کپی از اصل اسناد مهم، مهرها، و اسناد قبل از سال ١٩٠٠ است. ورود به این بخش تحت کنترل بوده و نیازمند ثبت نام است. 

کتابخانه ای برای همه 
هدف الکزار، اشاعه اطلاعات و فرهنگ در ابعاد هر چه وسیعتر و برای همه می باشد. توجه به معلولان و مراجعانی که عجله دارند دل مشغولی است که در چیدمان کل ساختمان نمایان می باشد. راهنماهای نصب شده، سهولت جا به جایی برای معلولین، سهولت دستیابی به بخش های گوناگون و غیره همه نشان دهنده تلاش هایی است که در جهت صرفه جویی در وقت مراجعه کننده انجام پذیرفته است.
 تمام فضاها به گونه ای طراحی شده است که افراد معلول با ویلچر به راحتی و بدون زحمت و بدون نیاز به کمک از امکانات استفاده کنند. به عنوان مثال، ورودی و خروجی، راهروها و حتی دکمه های تعبیه شده در بالابرها جهت سهولت استفاده، در ارتفاع پایین قرار گرفته است.
 برای نابینایان هم تمهیداتی در نظر گرفته شده است. زنگ مخصوصی هنگام باز و بسته شدن در ورودی به صدا در می آید. باندهای فلزی که بر روی کف پوش موکتی تمام ساختمان قرار  گرفته است به گونه ای که فرد نابینا با دنبال کردن این باندها می تواند به بخش های مختلف دست بیابد. وجود راهنما و نقشه تمام طبقات با خط بریل در اطلاعات هر واحد. استفاده از خط بریل در بالابرها به همراه راهنمای صوتی که هنگام توقف در هر طبقه، شماره آن طبقه را اعلام می کند. بخش ویژه نابینایان در طبقه سوم، به نام "خواندن به سبکی دیگر " مجهز به تجهیزات رایانه ای ویژه نابینایان و کم بینایان است.
 برای ناشنوایان نیز تمام کنفرانس ها به زبان علائم ارائه می شود و در کل ساختمان در فضاهای ضروری، مثل درب های ورودی و خروجی، از چراغ های چشمک زن و تابلوهای راهنمای بزرگ برای جلب توجه آنان استفاده شده است.
 فهرست منابع و وبگاه کتابخانه
فهرستگان کتابخانه شامل فهرست منابع تمام کتابخانه های شهر می باشد. هنگام کاوش می توان جستجو را به کتابخانه ای خاص محدود نمود. نتیجه جستجو مکان کتاب، وضعیت امانت و تاریخ برگشت آن را نشان خواهد داد. هنگام جستجو فهرست کتابخانه با دادن پیوندهایی به سایر موضوع ها  این امکان را فراهم می سازد که کاوشگر بتواند سایر منابع مرتبط با موضوع جستجو و یا سایر آثار یک نویسنده را نیز مشاهده نماید. در تمام مراحل جستجو برای راهنمایی مراجعه کننده توضیحات ضروری و لازم داده شده است.
 با دسترسی به اینترنت و وبگاه کتابخانه[7]، هر کسی قادر خواهد بود در فهرستگان کتابخانه جستجو نماید و همچنین به اطلاعات ضروری درباره کتابخانه اعم از نشانی، تلفن، برنامه های در دست اجرا، کنفرانس های ماه های آینده و غیره دست یابد و همچنین اعضای کتابخانه با وارد کردن شماره کارت خود می توانند سابقه امانت، تاریخ برگشت و تعداد منابعی که امانت گرفته اند را ببینید.
 امکانات فتوکپی
در تمام طبقات کتابخانه، دستگاه های فتوکپی تعبیه شده است که در صورت نیاز مراجعه کنندگان با استفاده از کارت های اعتباری مخصوص این دستگاه ها (که این کارتها در همه جا قابل استفاده هستند) نیاز خود را مرتفع می سارند. 
 
پي نوشت‌ها

[1]. Alcazar: The Municipal Library of Marseille: http://www.bmvr.mairie-marseille.fr/  
[2]. Didier Rogeon
[3]. Adrien Fainsilber
[4]. Francois Larbre
[5]. DVD
[6]. L’ile aux livres  (Book Island)
[7]. Alcazar Library: http://www.bmvr.mairie-marseille.fr/  


منابع

 Bibliotheque - Succes populaire pour l’Alcazar a Marseille. Le Monde, Monday 22 November, 2004.http://www.ledevoir.com/2004/11/22/69113.html  
Colombier, S. (2004). Bibliotheque municipale a Vocation Rgional- visite en avant-premiere.http://www.mairie-marseille.fr/vie/images/mi0402/page20.pdf  
Fouhal, F. (2003). La Bibliotheque de Marseille a Vocation Regionale: l'Alcazar. Available at:  http://farid.fouhal.online.fr/bmvr.htm 
Marius, J. (2004). L’Alcazar (nouvelle bibliotheque). Available at: http://online-massalia.org/v3/article.php?id_article=531  
Negre, X. (2005). Alcazar bibliotheque municipale Marseille. Available at:http://www.lexilogos.com/bibliotheque_municipale_marseille.htm 

تهيه شده از: زهرا بیگدلی 

دانشجوی کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی
zbigdeli@gmail.com